Kijk een gegeven paard wél in de bek

Gratis. Freebees. Stressballen, ludieke pennen en geinige petjes. Een ballon. Een proefrit. Een tweede kopje koffie. Je hoeft er allemaal niet voor te betalen. Maar wat heb je er eigenlijk aan?

Meestal geen hol. Maar dat mag je eigenlijk helemaal niet zeggen als je iets gratis krijgt. ‘Je mag een gegeven paard niet in de bek kijken’ is niet voor niets een oud-Hollandsch spreekwoord dat bij menigeen voor in de mond ligt. Gratis heeft de betekenis gekregen van ‘zonder te betalen’ en zonder te betalen vinden we klakkeloos goed. Of heel weinig betalen is ook heel positief. ‘Lekker gegeten joh, helemaal niet duur,’ zei een vriend van me pas terwijl ik juist benieuwd was naar wát hij had gegeten.

Het woord gratis komt uit het Latijn en het woordenboek leert mij dat het ‘vrij’ betekent. Vrij! Wow, dat klinkt even lekker. Ik moet gelijk denken aan gratie verlenen, mensen vrijlaten die het verdienen en zo weer een mooi en waardevol leven kunnen gaan leiden. Maar hoe vrij ben je als je met allerlei spul loopt rond te sjouwen dat je hebt gekregen zonder er voor te betalen?

Hoe vrij ben je als je je laat leiden door wat iemand je ‘kosteloos’ aanbiedt? Ik zat pas in de trein in de buurt van de jaarbeurs ten tijde van de huishoudbeurs en de dames met hun volle tassen zagen er niet zo beweeglijk en onafhankelijk uit. Ze hadden zelfs ieder een extra stoel nodig, best lastig.

Meestal is het zo dat je de aanbieder van het kosteloze spul een plezier doet door zijn goed aan te nemen en er mee op pad te gaan. Pennen met logo’s, stressballen met url’s, je wordt zomaar een reclamezuil.

Je bent pas echt vrij als je kiest voor wat je echt wilt en alleen datgene aanneemt wat je echt nodig hebt. Je bent pas echt vrij als je een gegeven paard wél in de bek durft te kijken en na grondige inspectie durft te zeggen: Nee, dankje, hier heb ik geen hol aan.

Dit stuk schreef ik eerder als column voor nu.nl